Ekkert leiðakerfi nær til allra staða
Í kvöldfréttum RÚV síðastliðinn föstudag lýsti forstjóri Samkeppniseftirlitsins, Páll Gunnar Pálsson, því svo að ákvörðun stofnunarinnar í máli Eimskips og Samskipa væri „landsbyggðarmál“ og vísaði þar til viðskipta félaganna á landflutningamarkaði. Virðist sem forstjórinn telji það hafa verið hagsmunamál fyrir landsbyggðina að koma í veg fyrir þessi viðskipti, sem höfðu tíðkast í fámennari byggðalögum til fjölda ára.
Flutningafyrirtæki um heim allan eiga í stöðugum og umfangsmiklum viðskiptum alla daga. Með öðrum hætti verður vörum ekki komið á áfangastað enda ekkert fyrirtæki sem starfrækt getur leiðakerfi sem nær til allra staða. Það sama á við um flutninga innanlands á Íslandi. Á það ekki hvað síst við um afskekktari og fámennari byggðalög landsins. Bæði Samskip og Eimskip bjóða upp á innanlandsflutninga um land allt en til þess að það sé unnt kaupa félögin flutninga af ýmsum fyrirtækjum, auk þess að vera með eigin flutningaleiðir.
Fyrir liggur að Samskip og Eimskip áttu til fjölda ára í tilfallandi viðskiptum í innanlandsflutningum. Þetta voru lögmæt viðskipti fyrir opnum tjöldum en ekki samráð af nokkrum toga. Viðskiptin voru umfangslítil og tóku fyrst og fremst til minni og afskekktari þéttbýlisstaða, svokallaðra óvirkra markaðssvæða. Viðskiptin komu til sökum þess að engar rekstrarlegar forsendur voru til þess að tvö eða fleiri flutningafyrirtæki væru með reglubundna flutninga í umrædd byggðalög.
Byggðastofnun (áður Póst- og fjarskiptastofnun) ákvarðar á ári hverju umtalsverðar greiðslur úr ríkissjóði til Íslandspósts vegna flutninga fyrirtækisins til óvirkra markaðssvæða vegna óhagræðis af flutningunum. Þær námu á árinu 2022 um 220 milljónum króna.
Til samanburðar þá keyptu Samskip flutninga innanlands af Eimskipi á tímabilinu 2008-2013 á slíkum óvirkum markaðssvæðum fyrir um 16-29 milljónir króna á ári hverju. Þá er afar áhugavert að við meðferð máls Samkeppnisstofnunar komu fram upplýsingar um að Eimskip hafi á árinu 2010 gert samning við Íslandspóst í innanlandsflutningum. Þar sagði m.a.: „Heildarsamningur upp á ca. 80m á ári eða ca. 320m á samningstímanum sem er fjögur ár. Við munum nota tvo dráttarbíla ásamt vögnum í verkefnið ásamt tilfallandi öðrum bílum eftir umfangi. Miklir möguleikar á frekari samstarfi með Íslandspósti á ýmsum leiðum.“
Ekkert eitt fyrirtæki í flutningastarfsemi getur haldið úti leiðakerfi til allra áfangastaða. Þetta á ekki hvað síst við um flutninga til afskekktra eða fámennari svæða á landsbyggðinni. Viðskipti flutningsaðila á slíkum svæðum eru nauðsynleg til að halda uppi þjónustustigi. Vart getur talist landsbyggðarmál að tryggja að Samskip geti ekki boðið viðskiptavinum sínum heildarsamninga sem innihalda flutninga til eða frá Þórshöfn eða Djúpavogi ef flutningsaðilinn er Eimskip. Gilda sérsjónarmið um flutningafyrirtæki ríkisins og samninga þess við Eimskip? Hvað með önnur fyrirtæki á þessum markaði sem eiga á degi hverjum í innbyrðis viðskiptum?
Hörður Felix Harðarson, lögmaður Samskipa.
hordur@law.is